Η βοτανική του Πάσχα

τα δάκρυα της Παναγιάς/ορνιθόγαλο, φωτ. Γ. Τσουγκράκης

Λίγες μέρες πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα στην αυλή του σπιτιού μου είχε στρωθεί ένα χαλί από μικρά λευκά αγριολούλουδα. Θυμήθηκα τη μητέρα μου, που μου ‘λεγε όταν ήμουν παιδί πως είναι “τα δάκρυα της Παναγιάς”. Έψαξα λίγο στη βιβλιογραφία και σε οδηγούς φυτών αλλά το φυτό πουθενά δεν αναφέρεται με αυτό το όνομα.

Αναφέρεται ως ορνιθόγαλο (Ornithogalum sp.) ή το γάλα του πουλιού, αλλά και ως αστράκι ή το άστρο της Βηθλεέμ, καθώς το άνθος έχει σχήμα αστεριού. Η ονομασία “τα δάκρυα της Παναγιάς” αναφέρονται σε άλλο φυτό, πιθανόν μη ενδημικό, με το οποίο οι μοναχοί στο Άγιο Όρος κατασκευάζουν προσκυνηματικά κομποσκοίνια.

Επίσης και οι μικρές λευκές καμπανούλες, τα μιγκέ,

μιγκέ, φωτ Σ. Καραμπατάκη

όπως είναι περισσότερο γνωστά, λέγονται και αυτά “δάκρυα της Παναγιάς”.

Στην ελληνική χλωρίδα συναντάμε αρκετά φυτά και δέντρα που το όνομά τους συνδέεται με τα πάθη του Χριστού και κυρίως τη Σταύρωση. Υπάρχουν κάποια που συμβολίζουν τα πάθη αυτά και άλλα που χρησιμοποιούνται στη λατρεία αυτών των ημερών και στην διατήρηση των παραδοσιακών εθίμων.

Η δάφνη (Laurus nobilis), απαραίτητη στις εκκλησίες την Κυριακή των Βαΐων, συμβολίζει τα βάγια με τα οποία υποδέχτηκαν οι πιστοί τον Ιησού στην είσοδό του στην Ιερουσαλήμ. Τα βάγια βέβαια αναφέρονται σε κλαδιά φοίνικα (Phoenix sp), δέντρο ενδημικό της περιοχής. Στην Ελλάδα το μοναδικό φοινικόδασος υπάρχει στην Κρήτη και αυτό ονομάζεται Βάι.

 

δάφνη, φωτ. Γ. Τσουγκράκης

 

Επίσης, κλαδιά δάφνης, δεντρολίβανου (Rosmarinus officinallis), μυρτιάς (Myrtus communis) και λεμονιάς (Citrus limon) έστρωναν οι άνθρωποι στα σπίτια τους σε παλιότερες εποχές την περίοδο του Πάσχα για να είναι καθαρά και να μυρίζουν ευχάριστα, καθώς όλα αυτά τα φυτά έχουν ιδιαίτερα έντονο άρωμα.

μυρτιά, φωτ. Γ. Τσουγκράκης

δεντρολίβανο, φωτ. Γ. Τσουγκράκης

 

κουτσουπιά, φωτ. Γ. Τσουγκράκης

Η κουτσουπιά (Cercis siliquastrum) λέγεται και το δέντρο του Ιούδα, δηλαδή το δέντρο που κρεμάστηκε ο Ιούδας. Πολλοί βοτανολόγοι διαφωνούν με την άποψη αυτή καθώς τα κλαδιά της κουτσουπιάς δεν είναι αρκετά στιβαρά και αναφέρουν πως πρόκειται για παράφραση της αγγλικής ονομασίας Judaea Tree (Δέντρο της Ιουδαίας) σε Judas Tree (Δέντρο του Ιούδα).

 

  

παλιούρι, φωτ. Σ. Καραμπατάκη

Το παλιούρι (Paliurus spina christi), που η επιστημονική του ονομασία δηλώνει το αγκάθι του Χριστού, θεωρείται πως είναι ο θάμνος απ’ τον οποίο οι Ρωμαίοι έφτιαξαν το ακάνθινο στεφάνι. Υπάρχει όμως και η άποψη πως φτιάχτηκε από κάποιο είδος ευφορβίας (Euphorbia milii) που έχει πιο ισχυρά αγκάθια από αυτά του παλιουριού. 

 

 

το αγκάθι του Χριστού, Λήμνος, φωτ. Μ. Λάμπρου

Στην Πλάκα της Λήμνου πάλι, “αγκάθι του Χριστού” ονομάζουν οι ντόπιοι κάποιο είδος γαϊδουράγκαθου και με τον καφεκίτρινο χυμό του βλαστού σχεδιάζουν στο χέρι τους το σχήμα του σταυρού λέγοντας πως συμβολίζει το αίμα του Χριστού.

 

παπαρούνα, φωτ. Γ. Τσουγκράκης

Η παπαρούνα (Papaver rhoeas), το πλέον γνωστό αγριολούλουδο με το βαθύ κόκκινο χρώμα του άνθους, σύμφωνα με την παράδοση, φύτρωσε από το αίμα του Εσταυρωμένου που έπεσε στη γη.

Το ριζάρι (Rubia tinctorum) χρησιμοποιείται σε πολλά μέρη για τη βαφή των πασχαλινών αυγών καθώς η ρίζα του περιέχει χρωστική που δίνει ανεξίτηλο κόκκινο χρώμα.

Η μυρωδιά της βιολέττας φέρνει πάντα στο μυαλό μου τον Επιτάφιο, ίσως επειδή τα άνθη της πλεγμένα σε γιρλάντες κυριαρχούσαν στο στόλισμά του. Βιολέτες και κρίνα, νάρκισοι και τραντάφυλλα, ότι πιο όμορφο αλλά κυρίως ότι πιο ευωδιαστό είχαν οι μπαξέδες και τα περιβόλια πήγαινε για το στόλισμα του Επιτάφιου.

Κλείνοντας αυτή τη βόλτα στον πασχαλινό βοτανικό κήπο δεν μπορώ να μη σταθώ στην πασχαλιά (Syringa vulgaris). Τα άνθη της μυρίζουν Πάσχα! Έρχονται εικόνες στο μυαλό απ’ την περιφορά του Επιταφίου καθώς το ανοιξιάτικο αεράκι φέρνει τη μυρωδιά της απ’ τις αυλές των σπιτιών αλλά και από την Κυριακή του Πάσχα, τη Λαμπρή, όταν μοσχοβολάει στον κήπο, εκεί όπου όλοι γιορτάζουν την Ανάσταση με κόκκινο αυγό και τον οβελία. Σύμφωνα με την παράδοση, η πασχαλιά ήταν ένα μικρό δέντρο κοντά στο Γολγοθά που μαράθηκε με τη Σταύρωση αλλά ξαναζωντάνεψε, άνθισε και ευωδίασε με την Ανάσταση.

πασχαλιά, φωτ. Γ. Τσουγκράκης

Αν γνωρίζετε και εσείς κάποιο φυτό που αναφέρεται στη γιορτή του Πάσχα μη διστάσετε να αφήσετε το σχόλιο σας.

Πληροφορίες:

• Field Guide to the wild flowers of the Eastern Mediterranean, C. Thorogood, Kew 2019 
• Greece Gardens of Gods, J. Gray, Athens News, 2004 
• Εκπαιδευτικός φάκελος για το Πάσχα, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 1996
• www.votaniki.gr
• www.wikipedia.gr
• www.agrosimvoulos.gr